Tiṭ γef umezruy : Bennay Weɛli, agrawli-asertan, i d-tefka Meqleɛ deg Tizi wezzu

TAJMILT (SIWEL) — Ur nezmir ara ad d-nemmeslay ɣef imeɣnasen iqvayliyen imenza ma ur d nevdir ara Bennay Weɛli, i iqedcen aṭas deg umussu aɣelnaw, yeddem taɛkemt ẓẓayen deg akud-nni, anda lawan-nni wid yuγalen ass-a d inesdavuyen ffren mi teẓmek, ḥekmen mi teslek.

Talalit n Bennay Weɛli :

Ilul deg useggas n 1917, di Meqleɛ, lɛerc n At Frawsen, deg Tizi wezzu. Am netta am warrac n tallit-nni taqesḥant, yekker-d deg yiwet n twacult d taẓawalit, d ayen i t-yeğğan ad yeffeγ seg taddart-is akken d aleqqaq, ad nadi kra n uxeddim, swayes ara d yefk afus n talelt i twacult-is.

Ussan-is imenza deg unnar asertan :

Asmi yessaweḍ 15 n yiseggasen deg tudert-is, yekcem annar asertan n tallit-nni, yufrar-d d ameγnas ifazen, d bu-tektiwin zeddigen. D netta i yellan d asemlal neγ d amazzan gar tmurt n Yiqvayliyen d tenmehla n ukabar n PPA. Yella gar yimenza i yessutren amennuγ agrawlan, yemmuγnes deg tuddsa tusligt, ijemɛ-d tadrimt d yisalen.

Bennay d temsalt n tmurt n Yiqvayliyen :

Bennay Weɛli yella gar yimenza i d-yegran tamsalt n tnekkit d tutlayt deg ayen iwemi sawalen amussu aγelnaw, yerna yeqdec fell-asen-t deg tallit n temharsa tafransist. Yeffeγ-d daγen mgal tasertit i yevḍan tamurt n Yiqvayliyen γef sin n yimuren (la grande – la petite), yessuter ad teqqim d yiwet kan, ad tuγal akken tella, ulac taveztuḥt neγ tameqqrant, tella kan Tmurt n Yiqvayliyen.

Deg tezγent n 1949 :

Imi Bennay Weɛli d Aqvayli aγelnaẓri yettvan lxilaf gar-as d wat ukabar n PPA am yiṭij, dγa deg useggas n 1949 imi d tella tezɣent-nni n la crise anti-berberistes, ttwaḥevsen akk yimeɣnasen n tmurt n Yiqvayliyen ɣef taluft iwemi yezzi wawal γef usnulfu n ukabar n Ugdud Aqvayli (PPK).

Yettwaṭṭef γer lḥevs γer wehran, zenzen-t wat mesali, lawan-nni mi yella yevges ad yezger ilel agrakal, ad yefk afus n tallelt i Racid Σli Yeḥya i yellan d aεeggal n tfidiralit n fransa mgal taseqqamut talemmast.

Timenγiwt-is :

Mi d-yeffeɣ seg lḥevs ikemmel leqdic-is asertan, almi d ass deg-i yettwanɣa s yifasen n leγder n yiɛeggalen n ukabar FLN,  ass 13 deg ayyur n furar aseggas 1957, deg taddart-is, s teldunin γer deffir uɛrur-is.

Tagrayt :

Yal amennuγ deg kkin Yiqvayliyen ama d asertan neγ d agrawlan, tettzzid fell-asen lmut yiwen yiwen, ur sliken si ddel n fransa, wala win n waɛraven yecvan msali d tervaɛt-is.

Deg tallit-nni iɛeggalen n ukabar n FLN nγan Mbarek At Mengellat, Ʃemmar At Ḥemmuda, d Bennay Weɛli, akken daγen yettwanγa Ʃmiruc At Ḥemmuda s ufus n ALN, Ʃebban Remḍan, Muḥmmed Xider, Krim Belqasem, d waṭṭas-niḍen i tečča tatut.

Amek tiγri n umenzu n unbir teffeγ-d seg iγil imula (tizi wezzu), agraw n ṣumam seg iγẓer ameqran (vgayet), maca Iqvayliyen ur teni d-iṣuḥ wara. Ziγ sawalen-asen-d kan mi ara ten-ḥwiğen, mi kfan ad ten ḍelqen, yerna tturaren fell-asen levda, akken yenna unaẓur n Teqvaylit i yettwanγan ula d netta.

Ass-a yewwi-d kan γef Teqvayliyin d Yiqvayliyen ad zdin tagmat, ad zdaklen iγallen, ad nnaγen γef Timunent n tmurt-nsen, aṭas i nserwet γelten wiyaḍ. Mači d yiwen iy-as tenγa lezzayer tamharsant, mači d tudert-agi iy-aγ i γer sarmen wid yeγlin seg 1926 ar ass-a.

Yak mazal tecfam asmi tsuturem Timanit qaren-awen-d amek akka tebγam ad tcergem tamurt, mi trefdem anay afidirali n tmazγa qaren-d d akken γur-sen yiwen n wanay kan irqem s yitri d wayyur n msali.

Telḥam-d amecwar am yiwen n umdan, tsergagim adabu, ass-a timanit-nni γef i d-tɛeddam, menwala yettmeslay fell-as, ula d Ʃli Benflis i yestenyan agdal n tikliwin deg 2001, yessutur-itt ass-a, ma d anay n tmazγa yellan seg zik megdul, ass-a rran-t d agla-nsen d rraya el-waṭaniya.

Tifrat :

Ass-a MAK-Anavad, yewwi-d tifrat s wacu ara yesseḥlu aṭṭan deg tettidir Teqvaylit, isufar n tujjya  n uγref aqvayli d TIMUNENT kan. Ihi γef waya tiγri ad tili i kra n Uqvayli aḥrur, i tečča tinzert-is γef tmurt-is, i kra n umunan anda yella ad yeffeγ, ad yeqdec, ad yaf tifrat amek ara d-yessaki ayetma-s yegnen, ad myuṭṭafen afus deg ufus, ad cnun lejnas. Ad ɛan-d γer ikurdiyen d yikaṭaluniyen, d yiγerfan akk yenḥafen deg umaḍal, ad ddun deg ubrid n tezdeg, ad sukkesen tamurt Taqvaylit gar tuccar n yimharsanen, ad bnun imal n watmaten-nsen d tsuta ara d-yasen, …

Yerna, cfut a wid ara yedren i wass-nni, mi ara d tawi tmurt Timunent-is, ḥṣut d akken Iqvayliyen ad kemlen i umennuγ, acku d aγref ur nessin layas, d aγref yettnaγen γef tidet d yizerfan seg zik n zik. Afus deg ufus, s Timunent ad tffeγ Teqvaylit seg wammus.

Anẓar At Zeyyan
SIWEL 060204 NOV 17 UTC

Laisser un commentaire